Bertso-galdera bidez gidatutako solasdia: Euskara oholtzatik at!

“Kantatzen dun herri bat ez da inoiz hilko” eta “euskalduna bazara hitz egidazu euskaraz” bezalako abestien backstagean euskararen egungo egoera zein den jakiteko asmoz elkartu ditugu Manu, Fermin eta Galder.  Mikrofono aurrean euskararen presentzia bermatu xamar dugu horiekin, baina oholtzapeko egoera soziolinguistaren inguruan sakondu nahiko genuke, hori baita euskararen sukalde, motor edota errealiatearen islada. Zein da musikarien, antolatzaileen, musikazaleen…hizkuntz joera teloia jaisten denean? Ba al dauka musikak jendartearen hizkuntzaren erabileran eragiteko gaitasunik? Horren inguruan hitz egingo digute Fermin Muguruzak eta Galder Izagirrek, Manu Goiaganak gidaturiko bertso-galderen bitartez.
2019-02-06 Euskara oholtzatik at

Eta aurten zer? iritzi artikulua.

Bidasoko HITZAren 2019ko nobedadeetako bat, |en zutabea da. Urtarrilekoa Eneko Oiartzabalek idatzi du, euskaraldiaren ondorengoez.

Euskaraldia igaro da eta ez oharkabean. Hondarribian 2.000 pertsona inguruk hartu zuten parte, 220.000 lagunek Euskal Herri osoan. Sekulakoa, dudarik gabe! Hala ere, egongo da horrekin konformatzen ez denik: Euskal Herrian 3.000.000 biztanle izanda —eta Hondarribian 16.000—, kopuruak handiagoa beharko zukeela, edo parte hartu duten askorentzat ‘kosmetika’ hutsa izan dela, hau da, txapa bularrean jarri bai, baina ez dituztela euren hizkuntza ohiturak deus aldatu, eta batzuetan ezta ahaleginik egin ere… Eta baliteke hori diotenek arrazoi punttu bat izatea.

Neuk ere nahiago nukeen jende gehiago animatu izan balitz, eta zer esanik ez, txapa zeramaten guztiek, gehiago edo gutxiago, ekimen honek eskatzen zuen ohitura aldaketa —lehen baino euskara gehiago egitea, alegia— egin izan balute. Baina, tira, izan gaitezen errealistak: nork ikusi du inoiz hainbeste jende mugiarazi duen ekimenik? Eta non ez da gertatzen batzuek itxurak egiteko baino ez ematea izena? Edo asmo onez izena eman, baina egiaren orduan, betiko inertziak aldatzea gehiegizko ahalegina iruditu eta, azkenean, amore ematea? Are gehiago kontuan izanda ez zela une jakin bateko gauza, baizik eta 11 egunekoa 24 orduz, eta euskara bezalako gai batean gainera! Amets Arzallusek ETBko elkarrizketa batean zioen bezala, “orain denak daude euskararen alde, baita bere heriotza diseinatu eta praktikatu zutenak ere”. Beraz, nik uste hori guztia aurreikus zitekeela.

Oraindik ez dugu daturik eragina zenbatekoa izan den jakiteko, aldaketa eragin duen ikusteko. Demagun: parte hartu dutenen erdiek, itxurakeriagatik edo alferkeriagatik, ez dituztela euren hizkuntza ohiturak aldatu? Oraindik ere euskaldun asko eta asko erdaraz aritzen direla euskaraz baino gehiago? Tira, argi zegoen Euskaraldia ez zela panazea izango; nik behintzat, ez nuen miraririk espero. Baina parte hartu dutenen erdiak, hau da, 100.000 bat lagunek lehen baino euskara gehiago —pixka bat edo askoz gehiago, baina gehiago— egitea lortu bada, ez da gauza makala. Eta hainbeste lagun euren egunerokoan ohitura batzuk aldatzeko gai izan badira, esan nahi du urrats berriak emateko jendea eta borondatea ere ez direla faltako.

Eta, hain zuzen ere, horixe bera proposatzera natorkizu oraingoan, irakurle: urrats berriak. Euskaraldiaren helburua zen gure eguneroko solasaldietan hizkuntza ohiturak aldatzen hastea, baina gaur egungo bizimoduan, jendearekinblagan aritzeaz gain, denbora asko igarotzen dugu hizkuntza beste modu batez erabiltzen: dela irakurtzen, dela bideoak edota telebista ikusten, dela interneten nabigatzen… Eta hizkuntza batek etorkizuna izatea nahi badugu, ekosistema osoa zaindu behar dugu. Hori dela eta, hasiberri den urte honetarako erronka txiki batzuk proposatu nahi dizkizut. Urrats oso eginerrazak: Euskaraldian hizkuntza ohiturak aldatzea lortu duzun horietako bat zarela? Orduan hau ez da ezer izango zuretzat; ohitura aldatzea lortu ez duzun horietako bat zarela? Lasai, proposatzen dizudana askoz errazagoa egingo zaizu eta, ikusiko duzu. Hona hemen datozen hilabeteetarako erronkatxoen proposamena:

Otsailean: Negu giroa probestuz 2019 urtean irakurtzeko euskarazko liburu bat har ezazu. Bai, liburu bat eta bakarra, eta urte osoa izango duzu irakurtzeko; erraza, ezta? Hori bai, ez aukeratu ikusten duzun lehen liburua, euskaraz delako soilik. Urtero 2.000 liburu inguru argitaratzen dira euskaraz; beraz, baduzu non aukeratu eta ziur zure gustuekin bat datorren libururen bat aurkituko duzula.

Martxoan: Liburuarekin egin bezala, ezagut ezazu euskal musika talde edo abeslari bat. Talde asko eta estilo askotarikoak daude gaur egun, eta nondik hasi ez badakizu, Badok.eus webgunea oso tresna erabilgarria da musika talde berriak ezagutzeko. Ah, eta MusikaZuzenean.com web orrian kontzertuen agenda ederra aurkitu ahal izango duzu!

Apirilean: Anima zaitez noizean behin euskarazko prentsa irakurtzera. Zuk ikusi nola: egunkaria egunero erosten duen horietakoa bazara, Berria eros zenezake larunbat edo igandeetan (asteburuetako aleak interesgarriagoak izaten baitira); edo albisteak internetez irakurtzen dituenetakoa bazara, hainbat egunkariren web orrietan sartzen zaren bezala, euskarazkoetan ere sar zintezke tarteka (Berria, Argia, Sustatu, Zuzeu, Hitza… aukera zabala duzu sarean). Gainera, horietako batzuek mugikorrerako aplikazioak dituzte, erosoago sar zaitezen.

Maiatzean: Joan zaitez euskarazko antzerki, film, solasaldi edota hitzaldi bat ikustera/entzutera (zuk nahiago duzuna). Ziur badagoela zure interesekoa izan daitekeen zerbait 2019 urte osoan zehar.

Ekainean: Jar itzazu zure euskarri digitalak (ordenagailua, tableta,  mugikorra…) eta euren aplikazioak euskaraz. Momentutxo bat baino ez da, eta pentsa litekeena baino garrantzitsuagoa. Hona zerrenda amaigabe bat:Windows, Linux, Word Office, Libre Office, Firefox, Chrome, Explorer (orain Edge ere deitua), Gmail, Hotmail (orain Outlook ere deitua), Google, Wikipedia, Youtube, Facebook, Twitter, Laboral Kutxa, Kutxabank…

Ez dira erronka batere zailak, ezta? Tira, ez dira erronkak ere, erronkatxoak, asko jota.

Eta esango duzu: ‘Eta gainerako hilabeteetan zer?’. Bada, ziur ez dituzula erronkatxo guztiak bete, ia beti egiten baitugu huts batean edo bestean. Bada, orain urte erdia baino gehiago izango duzu horiek betetzen hasteko. Eta guztiak bete badituzu? Bada, zorionak! Orain urte erdia izango duzu euskarazko beste liburu bat irakurtzeko; beste antzerki, film, kontzertu, hitzaldi edo dena delakora joateko; zure intereseko (euskarazko) webgune berriak ezagutzeko; lagun edota senide batzuekin euskaraz egiten hasteko…

Gauza da, azkarrago edo mantsoago, baina jarrai dezala euskararen gurpilak biraka. Eta lortuko bagenu, Euskaraldian bezala, 100.000 euskaldunek eta 1.000 hondarribiarrek 2019an urrats txiki horiek ematea, zalantzarik ez izan, aldea nabarituko litzateke. Hortaz, animo eta bizi euskaraz pozik eta alai!

Eneko Oiartzabal Gerriko, Hondarribiko Blagan Euskara Elkarteko kidea.

2019/01/30

Abenduak 15ean Blaganen Urteko Batzar Nagusia

Non: Amuteko Auzo Elkartean
Noiz: Abenduak 15, larunbata, goizeko 10:00 – 13:00
Gai zerrenda:
– Blaganen urteko jarduera: talde bakoitzaren laburpena eta euskaraldiaren balorazioa.
– Diru kontuak.
– Datorren urtera begira lehendakari, diruzain eta gainontzeko zuzendaritza batzordekideen karguen berritzea.
– Blaganen erronka nagusiez denon arteko gogoeta.
– Norberak lekarkeena.
Batzar Nagusiak garrantzitsuak dira elkar hobeto ezagutzeko, Blaganen etorkizuna denon artean marrazteko, saretzeko… eta nola ez, kide berriak gerturatzeko. Balia dezagun aukera, bai bertaratuz eta baita ingurukoak animatuz.
 Batzarnagusiak

Ahobizi agortezinak

Azken boladan, euskaraz irakurtzeari edo, zehatzago izanik, ez irakurtzeari buruz jende askorekin hitz egitea suertatu zait. Askok esan dit, euskaraz esan ere, beste hizkuntzetan baietz, baina euskaraz ez duela irakurtzen: sekula ezetz…, edo institutu garaikoak izan zirela euskaraz irakurritako azken liburuak…, eta antzeko erantzunak.

Batzuen ustean euskaraz ez dago aukerarik, ez dago merezi duen irakurgairik. Tira, gaztelaniaz dagoen itsaso zabalarekin alderatuta, argi dago aintzira txikia dela euskarazko produkzioa. Baina logika berari jarraituz, gaztelaniazkoa ere txikia da ingelesezko ozeano zabalaren aldean, eta arrazoi horrek ez du ezagutzen dudan inor eraman gaztelaniaz batere ez irakurtzera. Euskarazko ekoizpenaren aintzirak bertan arraunean aritzeko aukera ematen du, edota txalupan etzan eta eguzkia hartzekoa; igerian aritzekoa, edota urpean murgiltzekoa, neoprenoz, bainujantzitan edo biluzik… Norberari aukerak nahieran.

Ez naiz sorkuntza propioaz bakarrik ari, itzulpengintza ere hor dago. Jatorrizko testuari leial izateko, itzultzailea behartuta dago hizkuntzaren mugak gainditzera, asmatzera eta fintzera. Itzulpen handiak egin ahal izateko hizkuntzak ibilbide bat egin behar du eta profesional onak sortu. Bietan egin da aurrerapen handia, eta gaur egun jatorrizkoa ez den hizkuntzan irakurtzeko hautua egiten dugunean, euskarazko itzulpenak ez du beste hizkuntzetan eginikoen inbidiarik. Nago jende asko oraindik ez dela bilakaera horren jakitun, eta zenbait hamarkada atzerago genuen egoera kaskarragoaren ‒hasierak izaki‒ ideian ainguratuta geratu dela.

Esaten ari nintzen, bada, “euskarak ez dit nahikoa eskaintzen” moduko sinesmen ‒orokorrean oker‒ bat dagoela askotan euskaraz ez irakurtzearen oinarrian. Arrazoi dute, bai, hizkuntza handietan ‒alegia, tamainaz handiago direnetan‒ gehiago dagoela. Baina euskaraz urtean 2.000 liburutik gora argitaratzen badira ‒erdiak baino gehiago nobedadeak, besteak berrargitalpenak‒, eta kopuru horri orain arte argitaratua gehitzen badiogu, aintzira horretan hamabostean edo hilean behin gure interes eta gustuko argitalpen bat aurkitzeko arazo handirik ez dugu izango. Bilatu egin behar, dagoenaren eta sortzen denaren berri izan behar… Hortxe dago koska.

Euskal ekoizpenaz horrelako aurreiritzirik ez duenak ere jakiten du, ordea, aitzakia beste nonbait bilatzen: akatsa norberagana zuzenduz, hain zuzen. “Ni ez naiz inor zu nire etxean sartzeko” moduko sinesmen batean oinarriturik, ez dugu geure burua euskaraz irakurtzeko gai ikusten. Kasu batzuetan, gutxi erabili eta euskara atrofiatu samarra geratu zaigulako; beste batzuetan, euskaraz alfabetatu gabeak garelako, etxeko hizkuntza dugulako eta “uan fango nan”-etik “orain joango naun”-erako jauzia egitea zailegia zaigulako; bestetzuetan, sekula menperatu ez dugun hizkuntza delako; edo arrotz zaizkigun hitzak agertzean alfertu eta berehala lerratzen garelako giroan presenteago dagoen hizkuntzara. Tiradera kajoia dela, errezela, kortina eta korridorea edo trantsitua, pasilloa izendatzeko erabiltzen direla jakitea lagungarria da. Izan ere, hitz berri bat agertzen zaigun hirugarren eleberrian normal-normala irudituko zaigu, eta erabiltzen ere hasiko gara, akaso. Geure buruari euskaraz irakurtzeko aukerarik ematen ez badiogu, hasi aurretik amore ematen badugu, sorgin gurpil gaiztotik ez baikara sekula aterako; saiatzeak, aldiz, ahalegintzeak, ikasbidearen zirkuluan sartuko gaitu. Euskaraldiarekin bete-betean ari garen honetan, liburuetan beti ditugu eskura sekula agortzen eta aspertzen ez diren aho bizi-biziak. Beti-beti prest guretzat ahobizi izateko. Izan ere, denok bihurtzen gara belarriprest testu bikain baten aurrean.

Animatu nahi nuke jendea irakurketa taldeetan parte hartzera (Hondarribian bi bederen antolatzen dira, Udal Liburutegiak bata eta Talaia Institutuak bestea), eta liburutegiak erabiltzera, eta liburuzain eta saltzaileei aholkua eskatzera, eta literaturaren inguruko berriak jarraitzera… Eta, hara!, betaurrekoak graduatu beharrean dagoenarentzat edota irakurtzen jartzeko patxadarik hartzen ez duenarentzat, literatura entzuteko aukera ere badugu, Xerezaderen Artxiboan, adibidez, mugikorretik bertatik hainbat eta hainbat ipuin, olerki eta gogoeta euskaraz entzungai.

Baina proaktibo izateko hainbat bideren zerrenda egiten saiatzen ari naizelarik ere, ez zait burutik desagertzen Garbiñe Ubedak elkarrizketa batean aipatzen zuen hura: “Euskarazko liburu bat hartzea ekintza ikaragarri politiko bat da, ez baitago ez erraztasunik, ez ezer”. Eta segur aski, kontzientzia politiko hori jabetzen zaigun arte, hitzak eta baita asmo on guztiak ere hurrengo haize boladak ahantzi urrutira eramanen ditu.

Maite Darceles

Hondarribia aldizkarian 2018ko azaroan argitaratua