Egilea: Blagan

Pertsona batzuen jarrerak orain dela urte dexente ikusitako film bat ekartzen dit gogora: No man’s land, En tierra de nadie espainolez. Danis Tanovic-ek zuzendu zuen 2001ean, Jugoslaviako guda hartuta hizpide, eta horretarako, egoera bitxi batetik abiatzen da: bi suren artean harrapatuta eta elkarrekin gelditzen diren alde banatako bi soldaduren istorioa. Gomendagarria benetan!

Baina, tira, filma “saldu” eta gero, noan harira. Gauza da filmean Nazio Batuek bidalitako Kasko Urdinak agertzen direla, “bake indar” gisa, bi aldeekiko neutral. Bada, bertan Kasko Urdin frantses batek zera zioen, haiek betetzen zuten paperarekin kritiko: neutrala izatea ez da bakearen alde egitea, indartsuenaren alde egitea baizik.

Eta horixe bera da, hain zuzen ere, jarrera batzuek oroitarazten didatena. Baina zein jarrera dira horiek? Hona pasadizo batzuen bidez azalduta.

Izen “euskaldunegiak”

Halaxe esan zidan batek, bai, etortzekoa den semearen izen aukerak zein ziren aipatu nionean. Berak izen “neutroagoak” proposatzen zizkidan, “kosmopolitagoak”; badakizu, ezin gara gure mundu “txiki” honetara mugatu, nazioartekoak izan behar dugu eta abar eta abar.

Nik, ordea, diskurtso horri bi arazo ikusten dizkiot. Lehena da ez dagoela jatorririk gabeko izenik, “neutrorik”. Kosmopolitatzat hartzen direnek/dituztenek ere badute berea, hori bai, herri indartsuena normalean. Beraz, nik ez diot inori esango zein izen jarri bere seme alabei, eta ez dut arazorik izen ustez kosmopolita horiekin ere, baina ez zait batere zentzugabea iruditzen Euskal Herriko ume euskaldun batek izen euskalduna izatea.

Eta honekin lotuta dator bigarren arazoa: pertsona honi ez litzaioke burutik pasa ere egingo ingeles bati izen “ingelesegia” duela esatea, edo italiar bati, edo frantses bati; ezta herrialde txikiagoko bati ere, esaterako, holandar edo suediar bati.

Hitz gutxitan esanda: diskurtso ustez kosmopolita hori faltsua da. Ez da, ez neutroa, ez nazioartekoa, baizik eta indartsuen aldekoa, euskaldunoi gainerako herrien parekoak ez garela esaten diguna, eta horregatik besarkatu behar omen ditugu beste herri handiago edota “errespetagarriagoen” izenak.

Okerrena da pertsona hauek ez direla faltsukeria horretaz ohartzen, eta benetan uste dutela haien jarrera/diskurtsoa oso irekia eta kosmopolita dela; baina ez, benetan ez dira kosmopolitak, “kosmopaletoak” baizik.

Zein erradikala zaren, beti euskaraz!

Tabernako barran, aurrean latinoamerikar itxurako zerbitzaria, eta nik “bi kaña eta gintonic bat, mesedez”. Pixka bat arraro begiratu dit eta nik berriro errepikatu diot lehen esandakoa, baina oraingoan kopuruak hatzekin adieraziz. Oraingoan bai, “vale” esan eta eskatutakoa prestatzeari ekin dio. Orduan, ondoan zegoen lagunak bota dit: “Jo, Eneko, zergatik egiten diozu euskaraz, ez al duzu ikusten atzerritarra dela?”. Eta nik erantzun diot: “Horregatik errepikatu diot, modu oso onean eta atzamarrekin lagunduta. Orain, behintzat, “bat” eta “bi” ezagutzen ditu. Gainera, zuk nola zenekien ez dakiela euskaraz? Gaztea da, bertan ikasitakoa izan zitekeen, eskolan, edo euskaltegira joaten da eta praktikatzeko irrikaz dago”. Lagunak begirada okertu eta esan dit: “Zein erradikala zaren, beti euskaraz egiten duzu, berdin zaizu nor dagoen aurrean!”, eta nik, ordurako bere jarrerarekin nekatuta, bota diot: “Zu bezain erradikala! Nik, badaezpada, lehen hitza beti euskaraz egiten dut, bai, hala bizi naizelako (edo hobe esanda, hala bizitzen saiatzen naizelako); baina zuk ere, badaezpada, lehen hitza beti erdaraz egiten duzu, hala bizi zarelako. Beraz, niri ez etorri kontu eske edo akusazio faltsuekin!”.

Amorratzen nau horrek, haien espainoltasuna normaltasun eta “neutraltasun” osoz bizi dutenek zeu akusatzea, zergatik eta zuk zeure euskalduntasuna normaltasunez bizitzen saiatzeagatik, hau da, haiek egiten duten gauza bera egiteagatik.

Bitartean, zerbitzariak edariak atera eta kobratu dizkit. Kanbioak itzultzean, “eskerrik asko” eta irribarretxo batekin agurtu nau.

Ze, “panfletoa” irakurtzen?

Horixe omen da Euskal Herriko euskarazko egunkari bakarra, “panfletoa”. Gipuzkoan salduena den egunkaria, berriz, “objektiboa” eta “neutrala” da. Zein ausarta den ezjakintasuna!

Ez dut ukatuko, noski, Euskal Herriko euskarazko egunkari bakarrak bere “posizioak” dituenik: Euskal Herria du abiapuntu, eta gainerakoa atzerria da, alegia, Euskal Herriak (osoak) ezartzen duela “hemen” eta “han” arteko muga; Euskal Herri osoko albisteak ematen ditu, honela “gu, euskaldunak” ideia sustatuz, hau da, euskaldun guztiok (berdin du zein estatutan edo lurraldetan bizi) Herri berekoak garen ideia bultzatzen du; Espainiaz bezainbeste hitz egiten du Frantziaz (azken batean, egunkari honen ikuspuntutik biak baitira atzerria); euskarari eta euskarazko kultur sorkuntzari (literatura, zinema, antzerkia, musika…) zentralitatea ematen dio, baina horrek ez du esan nahi gainerakoei tokirik ematen ez dienik; eta abar.

Orain, hori guztia onartuta, goazen Gipuzkoan salduena den egunkariaren ikuspegia agerian uztera: Espainia (estatua) du abiapuntu, eta gainerakoa (Ipar Euskal Herria barne) atzerria da, hau da, Espainiak ezartzen du “hemen” eta “han” arteko muga; euskaldunen arteko banaketa eta “probintzianismoa” indartzen du, batez ere gipuzkoar eta bizkaitarren arteko etsaigoa auspotuz, baina baita Iparraldeko euskaldunak “frantses” bezala eta Nafarrokoak “nafar” bezala aurkeztuz ere, eta horrekin bigarren mailako “hemen” eta “han” bat sortzen du, probintziari dagokiona, “gu, gipuzkoarrak; gu, espainolak” ideia sustatuz, hau da, euskaldunok Herri berekoak ez garen ideia bultzatzen du; Espainiako albisteek, Frantziakoekin alderatuta, zentralitate osoa dute (azken batean, egunkari honen ikuspuntutik “gu” espainolak gara eta “haiek” frantsesak, kitto); euskarak eta euskarazko kultur sorkuntzak ia ez dute tokirik, bazterrekoak dira, eta aipatzen direnean ere gehienetan kutsu folklorikoz tratatuak dira, eta euskara ia beti “inposición” edo “coste” hitzekin lotuta joan ohi da; eta abar.

Hortaz, bai, egunkari bakoitzak bere ikuskera du, eta norberak jakingo du zein nahiago duen. Baina arriskutsuena da ez ohartzea guztiek dutela ikuspuntu jakin bat, horrela sartzen baitigute haien ikuspegia buruan konturatu ere egin gabe.

Azken batean, horixe da ustezko neutraltasunaren alderdi maltzurrena, engainatu egiten duela. Diskurtso hegemonikoak (boteretsuenak) bere ideologia eta ikuskera ezkutatu egiten du egia objektibo eta absolutuaren (neutraltasunaren) itxurapean, eta pertsonok, “neutral” eta “objektibo” izan nahi horretan, ez gara ohartu ere egiten indartsuenen diskurtso eta jarrerak “irentsi” baizik ez ditugula egiten.

Hau da hau… Bai gezur borobila, neutraltasunarena!

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko abuztuan argitaratua

 

 

 

Batzuetan badugu joera pentsatzekoa gu garela geure ekintzen jaun eta jabe osoak, geuk egiten dugun guztia geure baitatik hala atera delako egiten dugula, inolako baldintzapenik gabe: nire nahiak, desirak, gustuak neureak baino ez dira, eta horien arabera egiten dudana, neuk hala nahi dudalako egiten dut, kitto. Ai, hain erraza balitz!

Errealitateak, baina, erakusten digu gauzak ez direla hain sinpleak; bestela, egin honako galdera hauek zeure buruari eta pentsatu une batez: zergatik gustatzen zaizkit otarrainxka (langostino) egosiak eta ez matxinsalto erreak? Zergatik nahiago dut futbola eta ez errugbia? Zergatik janzten ditut galtzak eta ez txilaba? Eta zergatik takoidun zapatak eta ez mokasinak?

Nik esango nuke nahiko argi dagoela, ezta? Gure ingurunean gizarte-ohitura horiek direlako nagusi. Jakina, zorionez pertsonok ez gara automata hutsak eta badugu gizarte-ohitura horien gainean erabakitzeko gaitasuna, baina praktikan zenbaterainokoa da hori?

Pentsa dezagun pixka batean: egon daiteke norbait otarrainxka egosiak atsegin ez dituena, eta Indian jandako matxinsaltoak asko gustatu zitzaizkiona, baina gero etxean prestatzen al dituzte matxinsalto erreak bere gatz puntuan? Edo badago jendea errugbia edo eskubaloia nahiago duena futbola baino, baina zergatik da hemen futbola kirol erregea, eta Baionan, berriz, errugbia? Edo egon daiteke udan hondartzara txilaba batez jantzita joatea nahiago duenik, baina zergatik janzten ditugu gehienok galtza bakeroak? Edo badira emakumeak takoidun zapatak inoiz janzten ez dituztenak, baina zenbat joaten dira mendiko botekin ezkontza edo familia-ospakizun batera? Eta zergatik ez daude gonak edo takoidun zapatak janzten dituzten gizonezkoak?

Ez, ezin da ukatu gure ingurunean nagusi diren joerek asko baldintzatzen dituztela gure gustu eta nahiak. Eta hain geure barnekotzat eta hain propiotzat ditugun desira eta nahietan, gustu eta zaletasunetan inguruneak halako eragina baldin badu, nola ez du eragingo ba, garrantzi gutxiagokoak edo “axalekoagoak” iruditzen zaizkigun eguneroko jokabide txikietan?

Horren erakusle dugu, adibidez, lehen hitza euskaraz egitearen kontua: parekoak zein hizkuntzatan esaten digun lehen hitza, geuk ere hizkuntza horretan bertan erantzungo diogu, ia ziur. Gure hizkuntza-jokabidea parekoarengatik zeharo baldintzatuta egon ohi da, eta hortxe lehen hitza euskaraz egitearen garrantzia. Zein garrantzitsua den lehen inpresioa!

Eta, hain zuzen ere, ia oharkabean igaro ohi zaigun lehen inpresio bat ekarri nahi dut gaur hona: hizkuntza-paisaiarena, hau da, gure herriko denda, taberna eta bestelako tokiek zein hizkuntzatan “agurtzen” gaituzten, nola “aurkezten” zaizkigun eta zein “lehen inpresio” ematen diguten. Izan ere, askotan garrantzi gutxi ematen zaion arren, edozein establezimendutara sartzen garenean, honek agurra egiten digu bere errotulu eta kartelekin (prezioak, produktuen izenak, oharrak…), eta horrek bezerook erabiliko dugun hizkuntzan eragina du.

Noski, lehen esan bezala, gizakiok ez gara automata hutsak eta badugu nola jokatu erabakitzeko ahalmena. Gainera, bestelako aldagaiak ere sartzen dira jokoan, esate baterako, establezimenduko langilea/jabea ezagutzen dugun ala ez. Baina lepoa jokatuko nuke, Hondarribiko denda eta taberna guztietako hizkuntza-paisaia euskara hutsez balitz, nabarmen igoko litzatekeela euskararen erabilera. Establezimenduetako errotulu eta kartelak aldatuta soilik. Ez didazuela sinesten? Zuen eta zeuen ingurukoen jokabideak aztertzera animatzen zaituztet, eta ikusiko duzue nola uste dugun baino gehiago eragiten digun.

Beraz, albora ditzagun “pertsonok nahi dugun bezala jokatzen dugu, libre gara nahi duguna egiteko” moduko mantrak, eta jabetu gaitezen zenbateraino baldintzatuta gauden inguratzen gaituenarengatik. Horrela, ingurune hori nahi dugunaren alde erabil dezakegula ohartuko gara, eta hizkuntza-paisaiari dagokionez, kalean paseotxo bat ematea baino ez dago, ikusteko oraindik zenbat egin dezakegun gure herriko denda, taberna eta bestelako tokiek “agurra” euskaraz egin diezaguten.

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko maiatzean argitaratua