Kategoria: Sailkatu gabea

Zer erein, hura bildu

Hasi da pixkanaka-pixkanaka udaberriaren epela agertzen, eta hasiak gara eguneko planak eta bidaiak antolatzen. Ziur zuk ere bidaiak egiten dituzula, ezta? Bada, halakoak egiteko zailagoa den sasoia, negu gorria, neuk bestelako bidaiak egiteko probesten dut: Antzinaroko inperioen garaira, Erdi Aroko erresumetara, mamut eta oreinak ehizatzen zituztenen leize-zuloetara… Eta oraingoan etorkizuneko Europara bidaiatzea erabaki nuen, geroak ere beti baitu bere xarma, ezta?

Bai, ondo irakurtzen ari zara, nik, neguan, tokietara ez, garai ezberdinetara bidaiatzea dut gogoko. Baina, aizu, bakoitzak bere apetak ditu: batzuek urruneko toki beroak atsegin dituzte, beste batzuek elurra dute nahiago, beste batzuek hiri handi eta grisak… Bada, nik garai ezberdinetara bidaiatzen dut.

Eta gauza da etorkizuneko Europan barrena nenbilela, agiri oso interesgarri bat heldu zela nire eskuetara, eta bertan jartzen zuena hona ekartzeko oso aproposa iruditu zitzaidan. Testua, berez, neoalemanieraz idatzita dago, 2025 urtean sortu zen/sortuko den Europar Inperioko hizkuntza ofizialean, baina garai honetako irakurleek uler dezazuen, neuk euskarara itzulita ekarri dut hona:

Europako Auzitegi Gorenak, Espainiako eta Frantziako Länderren (eskualde autonomoen) kexei erantzunez, honakoa ebatzi du:

  • Ezin da Erakunde Publikoetako lanpostuetarako deialdietan, baita Espainiako eta Frantziako Länderretako postuetan ere, hizkuntza erregionalak jakitea beharkizun gisa ezarri, hizkuntza nazionala –neoalemaniera- soilik dakiten gainerako herritarrentzat diskriminatzailea delako.

  • Erakunde publiko oro behartuta dago edonolako erakunde eta herritarrekin dituen harremanetarako sortzen dituen agiri eta dokumentu ofizialak europar guztion hizkuntza ofizialean, nazio-hizkuntzan –neoalemanieraz, alegia- egitera, baita espainiera eta frantsesa koofizialak diren lurraldeetan ere. Erabaki hau ez doa erregio-hizkuntzen aurka, berauek koofizialak diren eremuetan hizkuntza nazionalarekin batera erabiltzeko aukera izango dute-eta, betiere, hala nahi izanez gero.

  • Hezkuntza publikoan bermatuta egon behar da neoalemaniera komunikazio-hizkuntza gisa duen eskolaratze-eredua, gurasoek hala nahi izanez gero, baita nazio-hizkuntzaz gain beste hizkuntza ofizial bat duten Länderretan ere. Oroitarazi behar da erregio-hizkuntzan (kasu honetan, frantsesez edota espainolez) ikasteko eskubidea onartua badago ere, Europako hiritar guztiek nahitaez jakin beharreko hizkuntza bakarra hizkuntza nazionala dela, hau da, neoalemaniera.

Noski, erabaki hau ez zaie batere gustatu frantses eta espainolei, ezta gainerako erregioei ere, eta normala da. Alemaniarrei gainerakoen gainetik jarri izana leporatu diete, eta arrazoi osoz. Baina, nahiz eta niri ez gustatu batere neoalemanieraren posizio menperatzaile/inperialista hori, egia esan, ezin izan dut saihestu irribarre maltzur bat, frantses eta espainolak ataka horretan ikusita. Zeren eta akaso ez al da hori bera gaur egun haiek guri egiten digutena? Hala, “Odolkiak ordainetan!” izan da burutik pasa zaidan lehen gauza.

Eta esango duzu: eta epai horrek ez al die euskaldunei eragingo, ala? Edo desagertuta egongo gara ordurako? Edo herri burujabe bat izango gara eta horregatik erabaki horrek gurean ez du eraginik izango? Bada, ez dizut den-dena kontatuko, ezta? Bestela, bidaiatzeak misterioa eta xarma galduko luke.

Nik gauzatxo bat bakarrik esango dizut: segi dezagun jo ta ke lanean, gure gurasoek lehenago egin zuten bezala, eta horiek baino lehen gure aitona-amonek, munduko kultur-aniztasunarekin akabatzen ari den “sistema global” honen aurrean euskaldun gisa bizitzeko dugun eskubidea tinko defendatzen. Eta horrela eginez gero, baliteke etorkizunean hemen deskribatutako egoera iraganeko amesgaizto bat baino ez izatea euskaldunon oroimenetan.

Zeren eta, badakizu, denborak bakoitza bere tokian jartzen du: menperakuntza ereiten duenak, menperakuntza bilduko du; ezer ereiten ez duenak, ez du ezer bilduko; eta norberaren kultura ereiten duenak, kolorez betetako mundu bat bilduko du.

Eneko Oiartzabal Gerriko

Hondarribia aldizkarian 2018ko martxoan argitaratua

Joerari kontzientzia

Lehengoan lagun batekin hizketan, euskaraz gutxi egiten duela hasi zitzaidan. Ez ginen aurrez aurre ari, teknologiek eskaintzen dizkiguten modu (berri) hauek baliatuz baizik, alegia, mezu-trukean. Ez dut gogoratzen zehazki elkarrizketa zerk eragin zuen. Beharbada, mosaiko erraldoiaren kanpaina izango zen? Euskararen inguruko zerbait izan zen. Hori seguru. Umeekin baietz, baina helduekin ia beti gazteleraz egiten duela. Bera izaten dela askotan euskaraz mintzatzeko proposatzen duena. Horra, bere berezko borondatea. Baina inertzian erortzen dela. Gaztelerarako joera handia duela. Eta euskaraz egitea kosta ere egiten zaiola. Gero eta gehiago, gainera. Eta horrek kezkatu egiten duela. Euskara galtzen ari dela iruditzen zaiola, lausotzen ari zaiola, ezabatzen ari zaiola. Eta horrek kezkatu egiten duela. Benetan kezkatzen.

“Joerari kontzientzia”, erantzun nion. Eta bilatzeko konplizitateak besteengan. Eta saiatzeko, ez etsitzeko… Eta horrela aritu ginen mezu-trukean.

Elkarrizketa transzendentea iruditu zitzaidan, txat sistema hauetan ohikoan ez bezalakoa.

Inork behartu gabe, zeuk zeure hautuz egiten duzunak, zeuregan dauzkan ondorioak batzuetan ez baitituzu atsegin, eta horren inguruan pentsatzera ekarri ninduen mezu-trukeak.

Inork behartu gabe egiten duzunak, bai, baina hautu kontzienterik gabe, ordea. Are gehiago, zeure kontzientziari galdetuz gero, eguneroko hautua, inertziaren hautua, zeure hautu kontzientea izango zen horren kontrakoa delarik.

Bihotzean daramaguna, nahi duguna, barru-barrutik ateratzen zaiguna egitea garrantzitsua da. Ez da erraza izaten, ez. Gaurko gizartean ez da inondik ere bide errazena. Eta askotan ez dugu lortuko. Baina ezin dugu amore eman. Bestela, gurea ez den bizitza batean txertatua aurkituko dugu noizbait geure burua, gure berezko izatearekin zerikusirik ez duen bizitza batean. Eta hori ez da batere erosoa.

Hori gertatzen bazaigu ezin gara ondo sentitu, ezin gara gustura egon, ez gara gure bizitzaren jabe izaten ariko. Gorputz arrotzean bizitzera kondenatuak. Noizbait, bizi dugun fantasiaren geruzak desagertuko dira, eta ondoezak, frustrazioak, hutsuneak, haserreak hartuko gaitu, dela gertatzen zaigunaren kontzientziaz, dela batere kontzientziarik gabe, gure ondoezaren zergatiaren susmo zipitzik gabe. Norbait, zerbait, guk hauspotu nahi ez genuen logikaren bat, izan da gure eguneroko hautuen jabe, gure gorputzaren jabe, hein handi batean, eta borrokatu nahi genuen horren zoritxarreko laguntzaile bihurtu gara.

Ez da zalantzarik gaur egun euskaraz egitea boladaren kontra egitea dela, olatuen kontra, inertzien kontra. Hauslea dela. Gaztelaniak, frantsesak, ingelesak… duten botere hegemonikoen kontra egitea dela. Emakumeen berdintasunaren alde egitea hauslea den bezala, gizonena den mundu honetan. Edo giza duintasunaren alde egitea hauslea den bezala, gizagabetze joerak natural hartzera iritsi garen honetan. Edo ingurugiroaren zaintzaz modu eraldatzailean aritzea hauslea den bezala, etxerik gabe (etxe goxorik gabe, behintzat) geratzeko arriskua dugun honetan. Badira, bai, eremu horietan guztietan, eta euskara ez da salbuespena, diskurtso hegemonikoak bereganatzen saiatu diren leloak. Baina horrek ez gaitzala gehiegi erlaxa, eraldaketa gertatuko bada, ez baitute hegemoniek ekarriko. Horretaz ohartuaz, gertatzen denaren eta zaigunaren kontzientzia hartuaz gure berezko izateari bide egingo diogu. Helmuga ez da gure esku egongo, ez, beharbada ez, baina bizitza bidea da.

Euskarak ere balio du, bai, kontzientziak mugitzeko!

Maite Darceles, Blagan-eko kidea

Hondarribia Aldizkarian argitaratuta, 2017ko abenduan

 

EUSKARA, JALGI HADI MUNDURA?

Hasteko, Maite Berrueti lapurtutako galdera batekin hasiko naiz: NASAra idatzi beharko bazenu, zein hizkuntzatan egingo zenuke? Pentsatu erantzuna, eta beheko testua irakurri eta gero, egin berriro galdera hau zeure buruari.

Dagoeneko gehienek jakingo duzuen bezala, hemendik gutxira, abenduaren 3an, Frantzisko Xabierkoaren egunean, Euskararen Nazioarteko Eguna ospatuko da: egingo dira ekitaldiak, esango dituzte batzuek eta besteek euskararen aldeko hitz politak, aldarrikatuko dute euskara mundu osora, entzungo dugu euskararen txantxangorriaren abestia behin eta berriz…

Hain zuzen ere, Frantzisko Xabierkoaren garai bertsukoa zen eta, hau bezala, nafarra zen Bernart Etxepareren hitzak bihurtu zaizkigu Euskararen Egunaren lelo nagusi: euskara, jalgi hadi plazara, jalgi hadi mundura! Eta halaxe gabiltza gu ere, ia 500 urte beranduago, euskarari bere tokia eman nahian-edo.

Halaxe egin zuen, adibidez, Hondarribian bizi izan zen Joxe edo “Joseba” Ormazabal apaizak 1969an: Neill Amstrong, Michael Collings eta Edwin E. Aldrin ilargira heldu eta handik itzuli zirenean, Joxek zorion eskutitza bidali zien NASAra, euskaraz. Eta erantzuna jaso ere jaso zuen. Hortaz, hark ez zuen zalantzarik izan, eta “euskara, jalgi hadi mundura!” leloa bere eginez, konplexurik gabe erakutsi (eta demostratu) zuen euskarak gainontzeko hizkuntzek adina balio duela, gurerako zein mundu zabalerako.

Baina batzuetan batek ez daki aurrera goazen ala atzera, egia esan. Izan ere, orain ia bostehun urte edo orain ia berrogeita hamar urte ez bezala, euskara administrazioan, unibertsitatean eta beste hainbat eremutan sartzea lortu dugu. Baina badirudi “gure” administrazioan, “gure” unibertsitatean, guretzat denean soilik balio duela, eta orain hainbeste urte Joxek emandako lezioa, ikasi ordez, ahantzi zaigula; bestela, galdetu Urkullu jaunari, bai, gure Lehendakariari.

Urkullu orain gutxi Quebec aldean ibili da eta bertako ordezkari politikoekin elkartu. Eta itxura denez, gure Lehendakariak ez daki frantsesez; beraz, itzultzaile batekin aritu da. Horraino dena normal, dena ondo. Kontua da Quebec-en euskaldunok (zati handi bat, behintzat) ordezkatzen gaituen pertsonak ez duela itzultzailea izan frantsesa eta euskararen arteko zubia egiteko, Quebec-Euskadi harremanak eskatu beharko lukeen moduan, baizik eta frantsesa eta espainolaren artekoa egiteko! Beraz, hortxe ibili zaigu Urkullu jauna, munduan zehar, gure izenean eta espainol jatorrean, gero frantsesera itzulia izateko. Ai, gure Joxe apaizak burua altxatuko balu!

Baina, tira, Lehendakaria egurtzen eta harrikatzen hasi aurretik, begira diezaiogun geure buruari ere: ez al dugu gauza bera egiten guk, aurrean duguna ezagutzen ez dugunean, automatikoki erdaraz egiten diogunean? Eta arazoa hori bakarrik balitz, gaitzerdi! Baina zenbatetan egiten dugu euskaldunon artean erdaraz? Eta zer egiten du hainbeste euskaltzalek egunkari erdaldunak irakurtzen, albistegiak ETB2n ikusten, edota Facebook gaztelaniaz erabiltzen? Ba, suizidatu. Maialen Arzallusek Euskadi Irratian primeran azaldu zuen moduan, euskaldunok geure hizkuntzan egin genezakeena beste batean egiten dugun aldiro, geure buruaz beste egiten dugu. Aldiro-aldiro geure barneko zatitxo bat akatzen dugu eta, horrela, zatitxoz zatitxo, zeharo arrotz bihurtu arte.

Hortaz, geure buruarekin guztiz bukatu baino lehen, Bernarten eta Joxeren izpirituek bidea argitu diezagutela, eta jalgi dezagun euskara mundura!

Amaitzeko, aipatutakoez zenbait ohar:

  • Joxe apaizaz: Joxeren eta bere lezioaren berri Maite Berrueti zor diot, eta Hondarribia aldizkariko 162 zenbakian argitaratu zen, 2004ko maiatzan.
  • Urkulluren abenturez Quebec-en: argi azaldu zituen Jose Mari Pastorrek Berrian, azaroaren 4an, Quebecen espainolez izeneko artikuluan.
  • Euskaldunon suizidioaz: Maialen Arzallusek ezin hobeto deskribatu zuen euskaldunon joera suizida Euskadi Irratiko Faktoria saioan, azaroaren 6an.
  • Euskararen txantxangorriaz: badakizue kukuak, gehienetan, txantxangorriaren kabian jartzen omen duela bere arrautza eta txantxangorriarena bota? Eta azken honek arrautza arrotza berea balitz bezala zaintzen duela? Eta nik diot: ez al zegoen euskararen irudia izateko beste txoririk?

Eneko Oiartzabal Gerriko, Blagan-eko kidea

Hondarribia Aldizkarian argitaratuta, 2017ko azaroan